Bu derste Pardus Linux işletim sistemlerinin genel yapıları, dosya, dizin sistemleri ve işlemleri, temel ağ ayarları, programları ve İnternet bağlantısı konularında gerekli bilgi işlenecektir.
Temel Kavramlar
İşletim Sistemi ; bilgisayar donanımının doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel sistem işlemlerinden ve uygulama programlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem yazılımıdır. İşletim sistemi, bütün diğer yazılımların belleğe, girdi/çıktı aygıtlarına ve kütük sistemine erişimini sağlar. Birden çok program aynı anda çalışıyorsa işletim sistemi her programa yeterli sistem kaynağını ayırmaktan ve birbirleri ile çakışmamalarını sağlamaktan da sorumludur.
İşletim sistemi katmanları
İşletim sistemlerinde kullanıcı ile bilgisayar donanımı arasında genel olarak üç katmandan söz edilebilir. bu katmanlar; kabuk, sistem çağrıları ve çekirdek olarak adlandırılır.
İşletim sisteminin kullanıcıya görünen kısmı kabuk (shell) olarak nitelendirilir. Örneğin; bir programı çalıştırmak için kullanıcının komut vermesi kabuk üzerinden gerçekleştirilir. DOS komut yorumlayıcısı ya da Pardus için “konsole” kabuğa örnek olarak gösterilebilir. Grafik kullanıcı arayüzü ise kabuk üzerinde çalışan bir katman olarak düşünülebilir.
İşletim sisteminin kalbi, yazılımların donanımlar üzerinde çalışabilmesini sağlayan çekirdek (kernel) katmanıdır. Kabuk, çekirdeğin çevresini sararken donanımlar ile iletişim kurmak çekirdeğin işidir.
Sistem çağrıları (system calls), kabuk ile çekirdek arasındaki iletişimi sağlayan alt düzey işlevlerdir.
Açık Kaynak Kodlu Yazılım
Açık kaynak yazılım (open-source software) veya açık kaynak kodlu yazılım, kaynak kodu isteyen herkese açık olan yazılımlardır.
1.
Bu tür yazılımların ayırt edici özelliği kullanıcıya yazılımı değiştirme özgürlüğü sağlamasıdır.
2.
Açık kaynak kodlu yazılımlar, uyarlanabilir, sağlam, hızlı ve güvenlidir.
Programcılar yazılımları geliştirirken kullandıkları programlama dilleriyle kaynak dosyaları oluştururlar. Daha sonra derlemeli dillerde (C, C++, Java, Pascal) bu dosyayı derleyerek çalıştırılabilir hâle çevirirler. Açık kaynaklı yazılım savunucuları her üretilen ve dağıtılan programla birlikte kaynak kodunun da dağıtılmasını savunurlar. Bu sayede geliştirme esnasında ve ilerde yeni sürümlerin ortaya çıkması esnasında daha çok sayıda gözün süzgecinden geçmiş daha kaliteli bir yazılım çıktığını düşünürler. En iyi bilinen açık kaynak kodlu yazılımlar; Linux, Open Office, GNU, Debian,Gimp'dır.
Almanya, İspanya, Meksika, Brezilya, Çin, Kore, Hindistan gibi birçok ülke, kamu kurumlarında açık kaynak kodlu yazılımlarının kullanımını benimsemiş ve bilgi toplumu stratejilerinin bir parçası yapmışlardır. Avrupa Birliği, UNESCO, Dünya Bankası gibi kuruluşlar güvenlik ve tasarruf gibi gerekçelerle açık kaynak yazılımlarını önermektedir.
Dünyada hemen her ülke kendi gereksinimlerine göre açık kaynak kodlu bir Linux dağıtımı geliştirmiştir. Türkiye'de TÜBİTAK'ın girişimi ile bu yönde ULUDAĞ(Ulusal Dağıtım Projesi) başlatılmış ve bir Linux dağıtımı olan Pardus Ulusal İşletim Sistemi hazırlanmıştır.
General Public License (Genel Kamu Lisansı) (GPL)
Piyasaya sürülen her açık kaynak kodlu yazılımın, üretici şahıs ya da firmanın haklarını ve kullanıcının haklarını korumaya yönelik bir lisans anlaşmasıdır. Bir lisans anlaşması görevini yaparken programın kopyalanması sırasında izlenecek yöntemler, lisans ücreti, destek meselesi, kullanıcının yazılım üzerinde ne gibi hakları olduğu konularına açıklık getirmelidir. Serbest yazılım anlaşmaları arasında en popüleri kuşkusuz Genel Kamu Lisansı (GPL, General Public License)’dır.
GPL lisans anlaşması, 1983 yılında Richard Stallman tarafından geliştirilmiş, çok akıllıca detaylarla bağlayıcılığı bulunan, teşvik edici, gerek kullanıcı gerekse üretici tarafa büyük olanaklar sağlayan bir lisans türüdür. GPL'nin en çok üzerinde durduğu konu yazılımların kaynak kodu ile birlikte dağıtılmasının gerekliliğidir. Üretici firma yazılımını binary olarak dağıtsa bile kaynak kodunu da herkes tarafından erişilebilir bir yere bırakmak zorundadır. Kullanıcı, bu kaynak kodu alıp inceleyebilir, üzerinde istediği değişikliği yapabilir, kendi projelerinde, yazılımlarında kodun tamamını ya da bir parçasını kullanabilir. Hatta başkasının kod parçasını alıp bir kaç değişiklik yapıp satarak maddi kazanç da elde edebilir. Ama tek bir şartla, yeni üretilen program da GPL ile lisanslanmak zorundadır.
Kullanıcı neredeyse yazılımı üreten kişi ile aynı haklara sahiptir ki en basitinden kodu istediği gibi değiştirip kendi amaçlarına uygun hâle getirebilir ve bunu satıp maddi kazanç elde edebilir. Kullanıcı aynı zamanda çok sayıda yazılımın kodunu inceleyebildiği için, kendisini geliştirme imkânı bulur, eninde sonunda bir gün de üretici konumuna gelip, o da GPL yazılım üretmeye başlar.
UNIX Tarihçesi ve Gelişimi
Unix’in Oluşumu
1960'larda AT&T'nin Bell Laboratuvarları, MIT ve General Electric'in ortaklaşa yürüttükleri bir projede “Multics” isimli bir işletim sisteminin patentini alırlar. Bell Laboratuvarı bu projeden çekilene kadar iki çalışanı, Dennis Ritchie ve Ken Thompson, bu projede çalışır. Bell Laboratuvarları bu projeden çekildikten sonra bu iki kişi yeni bir projede bir işletim sistemi ortaya çıkarırlar. İşletim sistemine “Multics” adından esinlenerek “Unics” ismi takıldıysa da daha sonraları bu isim UNIX olarak değiştirildi.
UNIX'in en temel özelliği Dennis Ritchie tarafından oluşturulan C dili ile oluşturulmasıydı. İşletim sistemleri o güne kadar sistemin mimarisine bağlı olan makine dili ile yazılmaktaydı. UNIX işletim sistemi makine dili yerine C dili temel alınarak kodlanmıştı. UNIX işletim sistemi duyulmaya başladıktan sonra başta üniversiteler olmak üzere birçok kişi ve kurumun ilgisini çekti. Özellikle üniversitelerin bilgisayar bilimleri bölümlerinde okuyan ve çalışan kişilerin desteği ile birlikte UNIX kısa zamanda büyük bir ilerleme kaydetti. Bunun sonucu olarak da en önemli bilgisayar işletim sistemi unvanını eline geçirdi.
1980'lerin başında AT&T UNIX işletim sisteminden para kazanma yoluna gitti ve işletim sistemini özel lisanslar ile pazarlamaya başladı. UNIX'in ortaya çıktığı günden itibaren işletim sisteminin gelişmesine yardımda bulunan birçok kişi bu karara karşı çıktı. Bunun üzerine amacı UNIX benzeri ve parasız dağıtılabilen bir işletim sistemi ortaya çıkarmak olan GNU projesi Richard Stallman tarafından başlatıldı. GNU’yu desteklemesi için 1984 yılında Stallman ve arkadaşları “Free Software Foundation (FSF)” projesini yarattılar. FSF'te “free” ile anlatılmak istenen bedava olan yazılımdan çok özgürce dağıtılan yazılım manasını taşımaktaydı.
FSF'e göre herhangi bir amaç için kullanılabilen, kopyalanıp üzerinde gerekli değişiklik yapılabilen ve daha gelişmiş bir yazılım sistemine dahil edilebilen yazılım serbest yazılım(free software) olarak kabul edilmişti. Bu özgürlükler için temel olarak gereken şey yazılımın koduna erişimdi. Bu yüzden bu akım aynı zamanda “Kaynak Kodu Açık Yazılım – Open Source Software (OSS)” olarak da anılır. Linux günümüzde
bulunan en büyük kaynak kodu açık yazılımdır.
Linux’un Ortaya Çıkışı
AT&T UNIX işletim sistemini para ile lisanslayana kadar, UNIX üniversitelerde bilgisayar bilimi öğrencilerine işletim sistemlerini öğretmek için kullanılan bir araçtı. AT&T’nin yaptığı değişiklik sonrası üniversitelerin yeni bir işletim sistemine ihtiyacı olduğu saptandı. Bunun üzerine Andrew Tannenbaum, UNIX benzeri bir işletim sistemi olan MINIX işletim sistemini ortaya çıkardı.
1990 yılında Finli bilgisayar bilimi öğrencisi Linus Torwalds Intel mimarisindeki bilgisayarlar için hafıza yönetimi yapan bir yazılım üzerinde çalışmaya başladı. Bir zaman sonra bu projesinin genişletilmiş hâlinin UNIX çekirdeği gibi çalışabileceğini farketti. 1991 yılında comp.os.minix haber grubuna üzerinde çalıştığı projeyi bildiren ve geliştirme için öneri isteyen bir mesaj gönderdi. Torwalds bu yeni işletim sistemine Linus'un MINIX'i olarak tanımladığı LINUX adını verdi. Unix üzerinde program geliştiren kişilerden Linux'un geliştirilmesi için yardım teklifleri gelmeye başladı. 1994 yılında Linux 1.0 serisi GPL lisansı altında yayınlandığında, Linux 100.000 kullanıcıya erişmişti.
Açık Kaynak Kodlu İşletim Sisteminin Kurulması
Linux'u, açık kaynak kodlu bir işletim sistemi olduğundan kaynak kodları üzerinde istediğimiz değişiklikler yaparak, yeniden derleyerek kendimize uygun işlevleri olan bir çekirdek geliştirebiliriz. Linus Torwalds'ın geliştirdiği aslında bir işletim sisteminin çekirdeği idi , bu çekirdek üzerine geliştirilen uygulamalar sayesinde Linux, kullanıcılar tarafından çekirdek değil de bir işletim sistemi olarak düşünülmektedir.
Hangi Linux?
Açık Kaynak İşletim Sistemi Linux’un yüzlerce sayıda farklı sürümü (dağıtımı) vardır. Bütün Linux sürümleri, işletim sisteminin temeli olan ortak çekirdeği kullanmaktadır. Fakat farklı firma ve kuruluşlar, açık kaynak kodlu olan çekirdek üzerine kendi değişikliklerini ekleyerek işletim sistemini yapılandırmaktadırlar.
Bu isimler dunyada kullanılan bazı Linux dağıtımlarıdır. 300 civarında dağıtımı bulunmaktadır. Linux diğer Dağıtımları için tıklayın
Linux dağıtımları çeşitli amaçlara yönelik olarak hazırlanırlar. Kimi masaüstü için, kimi sunucu amaçlı, kimisi de güvenlik duvarı vb.
Linux Mint http://www.linuxmint.net.tr/
Debian https://www.debian.org/index.tr.html
Pardus http://www.pardus.org.tr/
DeepIn http://www.linuxdeepin.com/index.en.html
Android X86 http://www.android-x86.org/download
Yorum ekle